Kadar dan Serapan Hara Tanaman

Kadar dan Serapan Unsur Hara Essensial Berbagai Tanaman

Kadar dan serapan unsur hara essensial pada berbagai tanaman sangat bervariasi. Kadar dan serapan unsur hara essensial tanaman pangan berbeda dengan tanaman buah-buahan dan tanaman sayur-sayuran serta tanaman industri. Kadar dan serapan unsur hara essensial pada tanaman jagung berbeda dengan tanaman padi, kacang tanah dan kedelai. Kadar dan serapan unsur hara essensial pada jerami atau bagian vegetatif berbeda dengan pada biji atau bagian generatif.

Data kadar dan serapan unsur hara essensial pada berbagai tanaman yang meliputi: (a) tanaman pangan, (b) tanaman buah-buahan, (c) tanaman sayur-sayuran, dan (d) tanaman industri, disajikan dalam uraian berikut:

A. Tanaman Pangan:
Data kadar dan serapan unsur hara essensial pada berbagai tanaman pangan yaitu meliputi: (a) tanaman jagung, (b) tanaman padi, (c) tanaman kacang tanah, dan (d) tanaman kedelai, disajikan dalam uraian berikut.

(1) Tanaman Jagung:
Kadar dan serapan unsur hara essensial pada tanaman jagung pada bagian biji dan jerami serta total tanaman disajikan sebagai berikut:

(1.1) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Biji Jagung:
(a) Hasil : 5,34 ton/ha
(b) Serapan N : 151,30 kg/ha Kadar N : 2,83 %
(c) Serapan P : 25,80 kg/ha Kadar P : 0,48 %
(d) Serapan K : 37,00 kg/ha Kadar K : 0,69 %
(e) Serapan Ca : 17,90 kg/ha Kadar Ca : 0,37 %
(f) Serapan Mg : 22,40 kg/ha Kadar Mg : 0,42 %
(g) Serapan S : 15,70 kg/ha Kadar S : 0,29 %
(h) Serapan Co : 0,067 kg/ha Kadar Co : 12,50 ppm
(i) Serapan Mn : 0,101 kg/ha Kadar Mn :189,00 ppm
(j) Serapan Zn : 0,168 kg/ha Kadar Zn : 31,50 ppm

(1.2) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Jerami Jagung:
(a) Bobot : 5,00 ton/ha
(b) Serapan N : 112,10 kg/ha Kadar N : 2,24 %
(c) Serapan P : 17,90 kg/ha Kadar P : 0,36 %
(d) Serapan K : 134,50 kg/ha Kadar K : 2,69 %
(e) Serapan Ca : 31,40 kg/ha Kadar Ca : 0,63 %
(f) Serapan Mg : 19,10 kg/ha Kadar Mg : 0,38 %
(g) Serapan S : 11,20 kg/ha Kadar S : 0,22 %
(h) Serapan Co : 0,056 kg/ha Kadar Co : 11,20 ppm
(i) Serapan Mn : 1,681 kg/ha Kadar Mn : 319,00 ppm
(j) Serapan Zn : 0,336 kg/ha Kadar Zn : 67,20 ppm

(1.3) Kadar Total Unsur Hara Essensial Tanaman Jagung:
(a) Kadar N : 2,55 %
(b) Kadar P : 0,42 %
(c) Kadar K : 1,66 %
(d) Kadar Ca : 0,48 %
(e) Kadar Mg : 0,40 %
(f) Kadar S : 0,26 %
(g) Kadar Co : 11,90 ppm
(h) Kadar Mn : 17,20 ppm
(i) Kadar Zn : 48,70 ppm


(2) Tanaman Padi:
Kadar dan serapan unsur hara essensial pada tanaman padi pada gabah dan jerami serta total tanaman disajikan sebagai berikut:

(2.1) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial dalam Gabah:
(a) Hasil : 2,85 ton/ha
(b) Serapan N : 56,00 kg/ha Kadar N : 1,96 %
(c) Serapan P : 10,10 kg/ha Kadar P : 3,54 %
(d) Serapan K : 9,00 kg/ha Kadar K : 0,32 %
(e) Serapan Ca : 3,40 kg/ha Kadar Ca : 0,12 %
(f) Serapan Mg : 4,50 kg/ha Kadar Mg : 0,16 %
(g) Serapan S : 3,40 kg/ha Kadar S : 0,12 %
(h) Serapan Co : 0,011 kg/ha Kadar Co : 3,86 ppm
(i) Serapan Mn : 0,090 kg/ha Kadar Mn : 31,60 ppm
(j) Serapan Zn : 0,078 kg/ha Kadar Zn : 27,40 ppm

(2.2) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Jerami Padi:
(a) Bobot : 2,80 ton/ha
(b) Serapan N : 33,60 kg/ha Kadar N : 1,20 %
(c) Serapan P : 5,60 kg/ha Kadar P : 0,20 %
(d) Serapan K : 65,00 kg/ha Kadar K : 2,32 %
(e) Serapan Ca : 10,10 kg/ha Kadar Ca : 0,36 %
(f) Serapan Mg : 5,60 kg/ha Kadar Mg : 0,20 %
(g) Serapan S : ------ kg/ha Kadar S : ----- %
(h) Serapan Co : ------ kg/ha Kadar Co : ----- ppm
(i) Serapan Mn : 1,771 kg/ha Kadar Mn : 632 ppm
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha Kadar Zn : ------ ppm

(2.3) Kadar Total Unsur Hara Essensial Tanaman Padi:
(a) Kadar N : 1,59 %
(b) Kadar P : 0,28 %
(c) Kadar K : 1,26 %
(d) Kadar Ca : 0,24 %
(e) Kadar Mg : 0,18 %
(f) Kadar S : ----- %
(g) Kadar Co : ----- ppm
(h) Kadar Mn : 329 ppm
(i) Kadar Zn : ----- ppm


(3) Tanaman Kacang Tanah:
Kadar dan serapan unsur hara essensial pada tanaman kedelai pada polong dan jerami serta total tanaman disajikan sebagai berikut:

(3.1) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Polong Kacang Tanah:
(a) Hasil : 1,25 ton/ha
(b) Serapan N : 100,90 kg/ha Kadar N : 8,07 %
(c) Serapan P : 5,60 kg/ha Kadar P : 0,49 %
(d) Serapan K : 14,60 kg/ha Kadar K : 1,17 %
(e) Serapan Ca : 1,10 kg/ha Kadar Ca : 0,09 %
(f) Serapan Mg : 3,40 kg/ha Kadar Mg : 0,27 %
(g) Serapan S : 6,70 kg/ha Kadar S : 0,54 %
(h) Serapan Co : 0,022 kg/ha Kadar Co : 17,60 ppm
(i) Serapan Mn : 0,011 kg/ha Kadar Mn : 8,80 ppm
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha Kadar Zn : ----- ppm

(3.2) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Jerami Kacang Tanah:
(a) Bobot : 2,50 ton/ha
(b) Serapan N : 117,70 kg/ha Kadar N : 4,71 %
(c) Serapan P : 12,30 kg/ha Kadar P : 0,49 %
(d) Serapan K : 88,60 kg/ha Kadar K : 3,54 %
(e) Serapan Ca : 50,40 kg/ha Kadar Ca : 2,02 %
(f) Serapan Mg : 19,10 kg/ha Kadar Mg : 0,08 %
(g) Serapan S : 17,90 kg/ha Kadar S : 0,72 %
(h) Serapan Co : ------ kg/ha Kadar Co : ------ ppm
(i) Serapan Mn : 0,258 kg/ha Kadar Mn : 103,20 ppm
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha Kadar Zn : ------ ppm

(3.3) Kadar Total Unsur Hara Essensial Tanaman Kacang Tanah:
(a) Kadar N : 5,83 %
(b) Kadar P : 0,48 %
(c) Kadar K : 2,75 %
(d) Kadar Ca : 1,37 %
(e) Kadar Mg : 0,06 %
(f) Kadar S : 0,66 %
(g) Kadar Co : ---- ppm
(h) Kadar Mn : 71,70 ppm
(i) Kadar Zn : ----- ppm


(4) Tanaman Kedelai:
Kadar dan serapan unsur hara essensial pada tanaman kedelai pada bagian biji dan jerami serta total tanaman disajikan sebagai berikut:

(4.1) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Biji Kedelai:
(a) Hasil : 1,22 ton/ha
(b) Serapan N : 168,10 kg/ha Kadar N : 13,77 %
(c) Serapan P : 17,90 kg/ha Kadar P : 1,47 %
(d) Serapan K : 51,60 kg/ha Kadar K : 4,23 %
(e) Serapan Ca : 7,80 kg/ha Kadar Ca : 0,64 %
(f) Serapan Mg : 7,80 kg/ha Kadar Mg : 0,64 %
(g) Serapan S : 4,50 kg/ha Kadar S : 0,37 %
(h) Serapan Co : 0,045 kg/ha Kadar Co : 36,90 ppm
(i) Serapan Mn : 0,056 kg/ha Kadar Mn : 45,90 ppm
(j) Serapan Zn : 0,045 kg/ha Kadar Zn : 36,90 ppm

(4.2) Serapan dan Kadar Unsur Hara Essensial pada Jerami Kedelai:
(a) Bobot : 2,24 ton/ha
(b) Serapan N : 100,90 kg/ha Kadar N : 4,50 %
(c) Serapan P : 10,10 kg/ha Kadar P : 0,45 %
(d) Serapan K : 47,10 kg/ha Kadar K : 2,10 %
(e) Serapan Ca : 44,80 kg/ha Kadar Ca : 2,00 %
(f) Serapan Mg : 20,20 kg/ha Kadar Mg : 0,90 %
(g) Serapan S : 11,20 kg/ha Kadar S : 0,50 %
(h) Serapan Co : 0,045 kg/ha Kadar Co : 20,10 ppm
(i) Serapan Mn : 0,516 kg/ha Kadar Mn :230,40 ppm
(j) Serapan Zn : 0,168 kg/ha Kadar Zn : 75,00 ppm

(4.3) Kadar Total Unsur Hara Essensial Tanaman Kedelai:
(a) Kadar N : 7,77 %
(b) Kadar P : 0,81 %
(c) Kadar K : 2,85 %
(d) Kadar Ca : 1,52 %
(e) Kadar Mg : 0,81 %
(f) Kadar S : 0,45 %
(g) Kadar Co : 26,00 ppm
(h) Kadar Mn :157,10 ppm
(i) Kadar Zn : 61,56 ppm


B. Tanaman Buah-Buahan:
Data serapan unsur hara essensial pada berbagai tanaman buah-buahan yaitu meliputi: (a) tanaman apel, dan (b) tanaman jeruk, disajikan dalam uraian berikut.

(1) Tanaman Apel:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman apel pada buah apel disajikan sebagai berikut:
(a) Hasil : 5,08 ton/ha
(b) Serapan N : 33,60 kg/ha
(c) Serapan P : 5,60 kg/ha
(d) Serapan K : 41,50 kg/ha
(e) Serapan Ca : 9,00 kg/ha
(f) Serapan Mg : 5,60 kg/ha
(g) Serapan S : 11,20 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,034 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,034 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,034 kg/ha


(2) Tanaman Jeruk:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman jeruk pada buah jeruk disajikan sebagai berikut:
(a) Hasil : 70,40 ton/ha
(b) Serapan N : 95,30 kg/ha
(c) Serapan P : 14,60 kg/ha
(d) Serapan K : 130,00 kg/ha
(e) Serapan Ca : 37,00 kg/ha
(f) Serapan Mg : 13,40 kg/ha
(g) Serapan S : 10,10 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,220 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,067 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,269 kg/ha


C. Tanaman Sayur-Sayuran:
Data serapan unsur hara essensial pada berbagai tanaman sayur-sayuran, yaitu meliputi: (a) tanaman buncis, (b) tanaman kol, (c) tanaman bayam, (d) tanaman bawang putih, (e) tanaman kentang, (f) tanaman tomat, dan (g) tanaman lobak, disajikan dalam uraian berikut.

(1) Tanaman Buncis:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman buncis pada buncis kering disajikan sebagai berikut:
(a) Hasil : 0,91 ton/ha
(b) Serapan N : 84,10 kg/ha
(c) Serapan P : 12,30 kg/ha
(d) Serapan K : 23,50 kg/ha
(e) Serapan Ca : 2,20 kg/ha
(f) Serapan Mg : 2,20 kg/ha
(g) Serapan S : 5,60 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,022 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,034 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,067 kg/ha


(2) Tanaman Kol:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman kol disajikan sebagai berikut:
(a) Hasil : 22,40 ton/ha
(b) Serapan N : 145,70 kg/ha
(c) Serapan P : 17,90 kg/ha
(d) Serapan K : 121,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : 22,40 kg/ha
(f) Serapan Mg : 9,30 kg/ha
(g) Serapan S : 51,20 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,047 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,112 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,093 kg/ha


(3) Tanaman Bayam:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman bayam disajikan sebagai berikut:
(a) Hasil : 5,60 ton/ha
(b) Serapan N : 56,00 kg/ha
(c) Serapan P : 7,80 kg/ha
(d) Serapan K : 28,00 kg/ha
(e) Serapan Ca : 13,40 kg/ha
(f) Serapan Mg : 5,60 kg/ha
(g) Serapan S : 4,50 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,022 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,112 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,112 kg/ha

(4) Tanaman Bawang Putih:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman bawang putih dalam bagian siung bawang putih disajikan sebagai berikut:
(a) Hasil : 8,40 ton/ha
(b) Serapan N : 50,40 kg/ha
(c) Serapan P : 10,10 kg/ha
(d) Serapan K : 37,00 kg/ha
(e) Serapan Ca : 12,30 kg/ha
(f) Serapan Mg : 2,20 kg/ha
(g) Serapan S : 20,20 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,034 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,067 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,034 kg/ha


(5) Tanaman Kentang:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman kentang pada bagian umbi tanaman disajikan sebagai berikut:
(a) Bobot Umbi : 10,16 ton/ha
(b) Serapan N : 89,70 kg/ha
(c) Serapan P : 14,60 kg/ha
(d) Serapan K : 140,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : 9,40 kg/ha
(f) Serapan Mg : 6,70 kg/ha
(g) Serapan S : 6,70 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,045 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,101 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,056 kg/ha


(6) Tanaman Tomat:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman tomat dalam buah tomat disajikan sebagai berikut:
(a) Bobot Buah : 22,40 ton/ha
(b) Serapan N : 134,50 kg/ha
(c) Serapan P : 20,20 kg/ha
(d) Serapan K : 149,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : 7,80 kg/ha
(f) Serapan Mg : 12,30 kg/ha
(g) Serapan S : 15,70 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,078 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,146 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,179 kg/ha


(7) Tanaman Lobak:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman lobak pada akar (umbi) tanaman disajikan sebagai berikut:
(a) Bobot : 11,20 ton/ha
(b) Serapan N : 50,40 kg/ha
(c) Serapan P : 10,10 kg/ha
(d) Serapan K : 84,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : 13,40 kg/ha
(f) Serapan Mg : 6,70 kg/ha
(g) Serapan S : ------ kg/ha
(h) Serapan Co : ------ kg/ha
(i) Serapan Mn : ------ kg/ha
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha



D. Tanaman Industri:
Data serapan unsur hara essensial pada berbagai tanaman industri, yaitu meliputi: (a) tanaman tembakau, (b) tanaman tebu, dan (c) tanaman kapuk, disajikan dalam uraian berikut.

(1) Tanaman Tembakau:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman tembakau pada bagian daun dan tangkai tanaman disajikan sebagai berikut:

(1.1) Daun Tembakau:
(a) Bobot : 1,02 ton/ha
(b) Serapan N : 84,10 kg/ha
(c) Serapan P : 7,80 kg/ha
(d) Serapan K : 112,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : 84,10 kg/ha
(f) Serapan Mg : 20,20 kg/ha
(g) Serapan S : 15,70 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,034 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,617 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,078 kg/ha

(1.2) Tangkai dari Daun Tembakau:
(a) Bobot : ------ ton/ha
(b) Serapan N : 39,20 kg/ha
(c) Serapan P : 7,80 kg/ha
(d) Serapan K : 47,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : ------ kg/ha
(f) Serapan Mg : ------ kg/ha
(g) Serapan S : ------ kg/ha
(h) Serapan Co : ------ kg/ha
(i) Serapan Mn : ------ kg/ha
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha


(2) Tanaman Tebu:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman tebu pada bagian batang tanaman disajikan sebagai berikut:
(a) Bobot : 33,60 ton/ha
(b) Serapan N : 107.60 kg/ha
(c) Serapan P : 26,90 kg/ha
(d) Serapan K : 251,10 kg/ha
(e) Serapan Ca : 31,40 kg/ha
(f) Serapan Mg : 26,90 kg/ha
(g) Serapan S : 26,90 kg/ha
(h) Serapan Co : ------ kg/ha
(i) Serapan Mn : ------ kg/ha
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha


(3) Tanaman Kapuk:
Serapan unsur hara essensial pada tanaman kapuk dalam biji dan tangkai daun adalah sebagai berikut:

(3.1) Biji kapas:
(a) Hasil / Bobot : 0,76 ton/ha
(b) Serapan N : 44,80 kg/ha
(c) Serapan P : 10,10 kg/ha
(d) Serapan K : 14,60 kg/ha
(e) Serapan Ca : 84,10 kg/ha
(f) Serapan Mg : 20,20 kg/ha
(g) Serapan S : 15,70 kg/ha
(h) Serapan Co : 0,034 kg/ha
(i) Serapan Mn : 0,617 kg/ha
(j) Serapan Zn : 0,078 kg/ha

(3.2) Tangkai Daun, Burs:
(a) Bobot : 1,02 ton/ha
(b) Serapan N : 39,20 kg/ha
(c) Serapan P : 5,60 kg/ha
(d) Serapan K : 32,50 kg/ha
(e) Serapan Ca : 31,40 kg/ha
(f) Serapan Mg : 9,00 kg/ha
(g) Serapan S : ------ kg/ha
(h) Serapan Co : ------ kg/ha
(i) Serapan Mn : ------ kg/ha
(j) Serapan Zn : ------ kg/ha



Urutan Kadar Unsur Hara Essensial dalam Tanaman:

Menurut Jones et al. (1991) dalam Hanafiah (2005) bahwa kadar unsur hara essensial makro dan mikro pada tanaman secara berurutan dari kadar tertinggi sampai dengan terendah berdasarkan perbandingan bobot kering adalah sebagai berikut:
(1) Karbon (45%) hampir sama dengan nomor (2)
(2) Hidrogen (45%)
(3) Oksigen (6%)
(4) Nitrogen (1,5%)
(5) Kalium (1,0%)
(6) Kalsium (0,5%)
(7) Fosfor (0,2%) hampir sama dengan nomor (8)
(8) Magnesium (0,2%)
(9) Belerang (0,1%)
(10) Klor (100 mg/kg) hampir sama dengan nomor (9)
(11) Besi (100 mg/kg)
(12) Boron (50 mg/kg)
(13) Mangan (20 mg/kg) hampir sama dengan nomor (14)
(14) Seng (20 mg/kg)
(15) Tembaga (6 mg/kg)
(16) Molibdenum (0,1 mg/kg).



Daftar Pustaka:

Madjid, A. 2009. Dasar-Dasar Ilmu Tanah. Bahan Ajar Online Fakultas Pertanian Universitas Sriwijaya. http://dasar2ilmutanah.blogspot.com/.

Foth. D.H. 1984. Fundamental of Soil Science. John Wiley & Sons. Inc. Singapore.

Hanafiah, K. A. 2005. Dasar-Dasar Ilmu Tanah. Divisi Buku Perguruan Tinggi, PT. Raja Grafindo Persada. Jakarta. 360 halaman.